SOGAN

Sovan - Sogan - Sugan

Allium cepa - Allium cepa proliform group

Onion

Amaryllidaceae (Amaryllis) - Zanbakgil

Iki yillik, 40 - 80 cm boyunda bir bitkidir. 1.yil 40 cm ye kadar yükselen içi bos yesil yapraklar verir. 2.yil isebu yapraklardan daha uzun bir sapin tepesinde beyaz, bazende leylak renginde küçük çiçeklerden olusan top biçiminde bir çiçek salkimi olusur. Yine 1.yil ortalarinda yapraklarin dip bölümüsiserek topragin altinda bir bas olusmaya baslar. Bu haliyle söküldügünde yesil sogan dedigimiz tazesogan elde edilir. Sökülmeyip 2.yil beklenirse kuru sogan dedigimiz bir yumru haline döner. Tohumlar ilk baharda ekilerek agustos da toplanirlar. Bu küçük soganlara arpacik sogani denir.Arpacik soganlari buradan sökülerek tarlaya ekilir. Yumru yapma zamani gelince çiçek saplari koparilmalidir. Yesil soganlar mart - eylül arasi yeterli boya eristikçe toplanir. Bas soganlar yapraklarin% 75 i sarardiginda bitkinin boynunu kesip yapraklari siyirarak 3 - 4 hafta beklenildikten sonra sökülerek topraktan çikarilir.

Bugün yenilen sari, kirmizi, uzun, yuvarlak sogan gibi çesitli soganlar yaz (allium fistulosum) vekis (allium cepa) soganlarinin kültürlerinden gelmektedir. Soguga dayanikli olan kis sogani daha yaygindir. Daha az dayanikli olan kirmizi sogan tipi daha tatli ve C Vitaminince daha zengindir Arpacik sogani (allium ascalonicum) küçük tohumluk sogandir. Ülkemizin yörelerine göre pek çokisimle anilir, avrak, fiska, gablak, garica, göver.....gibi

Bütün bu tarimi yapilan soganlarin disinda ülkemizde 100 den fazla yabani sogan yetisir ve baziyörelerimizde çesitli maksatlarla kullanilirlar.

Kokulu, keskin acimsi bir tadi olup göz yasarticidir. Kereviz ve sedef otu yemek, soganin kötü kokusunu giderebilir.

Kanserin önlenmesinde önemli rol oynayabilecek iki önemli antioksidan olan quercetin ve selenyumca zengindir.

Sogan suyu bal ile karistirilarak öksürüge karsi kullanilirsa yararli olur. Balgam söktürücüdür. Nezle semptomlarini iyilestirir.

Sindirime yardimci olur.

Günlük yenecek orta boy bir sogan toplam kolestrolü düsürürken faydali HDL kolestrolü de arttirir.

Tansiyonu düsürmede ve damar tikanikliklarini önlemeye yardimcidir.

Diyetlerinde sogan bulunan kisiler kullanmayanlara nazaran daha az mide kanserine yakalanirlar.

Günde 2 adet orta boy sogan yenirse prostat agrilarina iyi geldigi söylenmektedir.

Selenyum içerigi nedeniyle prostat, akciger ve gögüs kanseri riskini düsürür.

Yine selenyum içermesi yüzünden felce karsi koruyucu olduguna inanilir.

Kavrulmus sogan lapasi kulak agrilarinda yaralara konulabilir.

Bazi insanlar günde yenen bir soganin saç dökülmesini önledigini israrla söylerler.

Antimantar özelligi yüzünden sigillere iyi gelmektedir.

Sogan suyu cilt yaralarinda antiseptik olarak kullanilabilir. Parmak aralarina sürülerek madura ayagini iyilestirebilir.

Yanlis depolandiginda aspergillus parasitinden aflatoxin olusturmaya egilimlidir. Bu yüzden gida zehirlenmesine sebep olabilir.

Gida proseslerinde food irradiation ile soganin filizlenmesi önlenir. Ancak food irradiation un insan vücudunda birçok zararli etkileri vardir.

Sogan, bazi insanlarda gida alerjilerine sebep olabilir.

Bazi insanlarda migreni tetikleyebilir.

Fibrinolysis prosesini kolaylastirarak fibrinlerin parçalanmalarini arttirir.

Prostaglandin E1 ve quercetin içerigi dolayisiyla zararli Prostaglandin E2 nin üretimini engeller.

Yine toksik thromboxane A2 yi engeller.

Folklorik bilgilere göre çibanlardaki iltihabi akitip toksinlerden kurtulmak için kaynatilmis sogandan

lapa yapilarak abse üzerine konuldugunda cerahattan kurtulunur.

Sogan suyu kafa derisine sürüldügünde kan dolasimini arttirir.

Sogan suyu enfekte deriye sürüldügünde tineayi iyilestirir.

Lapasi hergün yenilenerek kullanildiginda ayak tirnaklarinin içe dogru büyümesini engeller.

Sogan, sedef hastaligi ile iliskisi olan arachidonic asit metabolizmasi sirasinda lipoxygenase olusumunu engeller.

Kanserinbazi türlerini iyilestirmede ve önlemede yardimci olur.

Özellikle yüksek miktardaki quercetin içerigi dolayisi ile akciger kanserini önlemeye yardimci olur. Deri kanserinden korur.

Mide kanserinin tekrarini azaltir. Içerdigi allylic sulfidesinin kansere neden olan maddeleri nötralize eden enzimleri harekete geçirir. Günde yarim sogan yiyerek mide kanser riski % 50 azaltilir. Difenilamin içeriginden dolayi bazi zararli bakterileri öldürür. Bacillus subtilis - Eschericia coli ve Salmonella gibi.

Atherosclerosis i önlemeye yardimci olur.

Sogan içerdigi adenosine ve diger bazi kimyasallar nedeniyle anormal kan pihtilasmalarini önler. Anormal kan pihtilasmalarini engellediginden kalp krizi riskini azaltir. Sogan içerdigi prostaglandin E1 nedeniyle yüksek tansiyon hastalarinda yükselmis kan basincini düsürür.

Trombosisiönlemeye yardimci olur.

Toplam kolestrolseviyesini düsürür.

Proses görmemis ham sogan iyi kolesterol denen HDL kolestrolü seviyesini yükseltir. Günde yenen yarim sogan HDL kolestrolü % 30 arttirir.

Allyl Propyl Disulfide içerigi nedeniyle insülinin azalmasini geciktirerek kan sekerinin düsürülmesine oldukça yardim eder.

Sogan seker hastalarinda kan sekerini düsürmede, en az tolbutamide ve phenformin gibi farmostatik ilaçlar kadar etkindir.

Sogan toplam trigliserit seviyesini azaltir. Haftada 500 gr kadar sogan ve 20 - 50 gr kadar sarimsak birlikte çok etkindir.

Kükürt içeriginden dolayi safra akisini uyarir.

Sogan kolik semptomlarini hafifletir.

Sogan astimla ilgili bronsiyal spazmlara sebep olan maddelerin üretimine engel olarak ve bronsiyal kaslari gevseterek astimin hafifletilmesine yardimci olur.

Sogan vücuttan asiri mukozun elimine edilmesini kolaylastirir.

Bogaz agrilarini,farenjitiazaltir.

C(10

Alüminyum(0,4) - Bor(0,2) - Çinko(0,85) - Demir(0,8)Fosfor(58) - Germanyum - Kalsiyum(31) - Klor(25) - Magnezyum(14) - Mangan(0,23) - Potasyum(175) - Rubidyum(0,476) - Sodyum(18) - Sülfür(65

Aminoasitler(1400) : Arginine(180) - Carnitine - Cysteine - Histidine(14) - Isoleucine(21) - Leucine(37 Lysine(64) - Methionine(13) - Phenylalanine(39) - Threonine(22) - Tryptophan(21) Tyrosine(46) - Valine(31

Enzimler :Alliinase

Fenolik asitler : Elagik asit - Kafeik asit - Sinapik asit

Karbonhidratlar(9100) :Fruktooligosakkaritler - Pektin

Nükleositler :Adenosine

Polifenoller :Quercetin

Prostaglandinler :Prostaglandin E1

Kükürtlü bilesikler :Allyl Propyl Disulfide Glucosinolates:Allyl Isothiocyanate

Diger :Saponinler - Difenilamin

Toprak üstü kisimlari kuruduktan sonra sonbaharda topraktan çikarilir. Saplari örülür, salkim

durumunda güneste kurutulur.

Nemsiz, kuru, - 2 derecede uzun müddet saklanabilir.

Soganin yumrusundan yararlanilir.

Içten ve distan

Su :Sogan preslenerek suyu çikarilir.

Tentür :1)Orta büyüklükte bir sogan iyice ezilir ve üzerine 1 su bardagi üzüm sirkesikonur, 2 - 3 saat

demlendirilir, süzülür ve esit oranda bal ile karistirilir.

2) Orta büyüklükte bir sogan iyice ezilir ve üzerine 1 su bardagi % 60 - 70 alkolle karistirilir.

Surup : 1) 1 litresuya 500 grince kiyilmis sogan, 80 gr bal, 400 gr seker arasira karistirilarak yavas

yavas kaynatilarak süzülür, siselere doldurularak agzi sikica kapatilir.

2) 125 ml su, 3 yemek kasigi seker, kiyilmis bir sogan yavas ateste 2 - 3 dakika kaynatilir. Birkaç saat

dinlendirilir, preslenerek süzülür, siselere doldurularak agzi sikica kapatilir.

Orta Asya bozkirlari

Ülkemizde en çok Karacabey ve çevresinde yetistirilir. Yuvarlak, hafifçe basik, kirmizi kabuklu ve depolanmaya daha dayanikli olan bu tipine kantartopu, Imrali havalisinde yetisen yumurtamsi, kizilkahve ve lezzetli türe Imrali ve kantartopu çesidinden seleksiyon yoluyla elde edilmis beyaz etli, göbekli sari sogan denilen bir çesidi de Yalova 12 diye adlandirilir.

Misirli rahipler sogani kutsal kabul etmislerdi. 1. ve 2. sülaler döneminde I.Ö 3200 - 2780 yillarind mezar kabartmalarinda sogan yiyen çiftlerle karsilasilmaktadir. Avrupaya tanitan Romalilar olmussa da mut - faga girmesi çok geç olmustur. Afrodizyak kabul edildiginden dul Hindu kadinlarin, Ortodoks Brahmanlarin ve Budist rahiplerin yemeleri yasaklanmistir.

Anadoluda soganin yumrukla kirilmasi hadisesinin kökünde suyunun kaçmadan muhafazasi yer alir.Çagatay Türkçesindesoganin tatli olan göbegine cücük denirdi.

Tarih boyunca pek çok hastaliga karsi yogun olarak kullanilmistir. Sarimsak ile özdes hastaliklarda

kullanilmistir.

Sarimsak kadar olmasa bile sogan da büyü amaçli olarak kullanilan bitkilerdendir.