CENTIYANE

Arap dede - Büyük kantaron - Censiyan - Cimtiyen - Cintiyane - Çityane - Defneyezit kökü - Esekturpu - Güsadotu - Sari gentiyan - Küsadotu - Kantaronu kebir - Sivri kökü - Yilanotu

Gentiana lutea

Gentian

Yellow gentiane, Gentiana macrophylla, Qin Jiao

Gentianaceae

Asagida isimleri yazili bitkilerin toprak üstü kisimlari da centiyane kökü gibi kullanilmaktadir. G.asclepiadea - mavi centiyan, G.curicuata - bu da mavi çiçeklidir ama yapraklari küt'dür. G.oliveri griseb - çiçeklerinin disi mavi, içi beyazdir. Yüzün üzerinde türü olan bu bitkinin Avrupada 30 kadar, Türkiyede ise 10 un üzerinde türü yetismek - tedir. Yavas büyürler ve 60 yil kadar yasarlar. Avrupada birçok ülkede koruma altina alinmistir. 100 - 120 cmyükseklikte, otsu bir bitkidir. 1700 m ye kadar yüksekliklerde görülür. Köklerinin içi sari, disi gri kabukludur. Gövdesi dik olarak çikar, yesilimsi - mavi renkli olup içi bostur.Yapraklari 5 - 7 li halkalar halinde dizili, mavimsi - yesilrenklidir. Çiçekler temmuz ve agustos aylarinda açar,sari renkli, 3 - 10 adetli çemberimsi kümeler halindedirler. Kullanilan kisimlari kökleri olup 10 - 25 cm boyunda, 1 - 3 cm çapinda, silindir biçiminde ve dis yüzleriesmer - sari arasi kabugumsu ince bir mantar tabakasi ile kaplidir.

Bitki kökleri hos baharat kokulu, önce tatlimsi, sonra aci lezzettedir. Tadi uzun süre agizda kalir. Taze kökler, keskin ve hos olmayan bir kokuya sahiptir.

Sindirimsistemini uyararak ifrazati arttirir ve istah açar.

Mide yanma ve agrilarina iyi gelir. Safra söktürücüdür.

Iltihapli yaralarda haricen kullanilir.

Ates düsürücüdür.

Barsak parazitlerine karsi yararlidir.

Ak yuvarlariarttirir.

Kan basinci yüksek olanlar, mide kanamasina egilimliler, sürekli burun kanamasi olanlar, hamileler, midesi yüksek asitliler kullanmamalidir.

Folklorik bilgiye göre atesidüsürür.

Yine folklorik bilgiye göre, dalagin fonksiyonunu gelistirir.

Folklorik bilgiye göre, gut hastaligini hafifletir.

Folklorik bilgiye göre, kan dolasimini gelistirir.

Safra akisini canlandirmasi yüzünden hepatiti iyilestirmede yararlidir.

Safra akisini canlandirmasi yüzünden sariligi iyilestirmede yararlidir.

Folklorik bilgiye göre, saglikli bir sindirim sistemi saglar ve istahi açar.

Safra salgilanmasini uyarir.

Yemekten önce alinan yaprak çayi mide eksimesini önler.

Içerdigi gentiopicroside sebebiyle hidroklorik asitüretimini uyarir.

Hazimsizligiazaltir.

Folklorik bilgiye göre, bagirsak parazitlerinin yok edilmesini kolaylastirir.

Folklorik bilgiye göre, karacigerin fonksiyonalitesini arttirir.

Folklorik bilgiye göre, geleneksel soguk alginligindasemptomlari azaltir.

*****

*****

Alkaloidler:Gentianine - - Gentialutine

Biyoflavonoidler: Gentiamarain - - Gentisin - - Mesogentioigenin - - Protogentiogenin

Glükozit acilastiricilar: Amarogentin - - Amaropanin - - Amaropicrin - - Amaroswerin

Gentiopicrin - - Gentiopicroside

Yasli bitkinin kökleri bahar veya sonbaharda kazilip çikarilir. Temizlendikten sonra çabuk kurumasi için

boylamasina dilimlenerek ipe asilip kurutulur. Iyi havadar, gölge yerlerde kurutulur.

Temiz ve havadar, kuru yerlerde saklanir.

Yasli bitkinin kökleri

Içten ve distan

Çay: Ince kiyilmis 1/2 çay kasigi kök, 150 ml suda 10 saat bekletilerek demlenilir, süzülür.

Çay: Ince kiyilmis 1/2 çay kasigi kök, 150 ml kaynar suda haslanir, 20 dak. bekletilip süzülür.

Sarap: 30 - 40 gr ince kiyim kök, 500 ml sarapta 15 gün dinlendirilip süzülür.

Tentür: 10 gr ince kiyim kök, 50 ml sulandirilmis alkolde 1 gece bekletilip süzülür.

Avrupa, Kuzey ve Bati Anadolu

Bilecik, Bursa, Izmir, Sinop

Dioskorides'e göre Gentiana adiM.Ö 2. yüzyilda yasamis Ilirya krali Gentis'in(Gentius) ilk olarak uygulamasi dolayisi ile verilmistir, lutea ise sari anlamindadir. Dioskorides, Plinus, Gelen damla hastaligi, mide ve karaciger sikayetleri, zehirli hayvan sokmalari, tassancilari, çiban ve yaralarda kullanmislardir. Ibn Sina ates düsürme, menstrüasyon, idrar söktürme vezehirlenmelerde kullanmistir. Albertus Magnus mide güçlendirme ve karaciger hastaliklari tedavisinde;Paracelsus koruyucu tonik olarak; Matthiolus ates düsürücü, balgam söktürücü, karaciger ve dalak hastaliklarinda, mide güçlendirmede, sindirim kolaylastirmada kullanmistir. 18. yüzyilda en iyi ates düsürücü olarak kabul ediliyordu. Yine uzun zaman sitma nöbetlerinde ates düsürmek için kullanilmistir.